Οι Πλουτοπαραγωγικοί Πόροι του Κόσμου και οι Γεωπολιτικές Τους Επιπτώσεις
Οι φυσικοί πόροι είναι θεμελιώδεις για την ανάπτυξη τεχνολογίας, την ενέργεια και τη βιομηχανία, γεγονός που τους καθιστά στρατηγικά κρίσιμους για τις οικονομίες παγκοσμίως. Η γεωγραφική τους κατανομή, ωστόσο, δεν είναι ισορροπημένη, με κάποιες χώρες να ελέγχουν μεγάλα αποθέματα κρίσιμων υλικών και άλλες να εξαρτώνται από εισαγωγές. Η κατάσταση αυτή δημιουργεί γεωπολιτικές εντάσεις, καθώς τα κράτη ανταγωνίζονται για την πρόσβαση σε αυτούς τους πόρους. Στην εποχή της ψηφιακής και πράσινης τεχνολογίας, ο έλεγχος των στρατηγικών υλικών παίζει καθοριστικό ρόλο στις διεθνείς σχέσεις.
Οι Πιο Σημαντικοί Πλουτοπαραγωγικοί Πόροι και η Κατανομή Τους
Οι πόροι που κατέχουν εξέχουσα θέση στον παγκόσμιο ανταγωνισμό περιλαμβάνουν:
- Σπάνιες Γαίες (REEs):
- Οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για την παραγωγή προηγμένων ηλεκτρονικών, αμυντικών συστημάτων και ανανεώσιμων τεχνολογιών όπως ανεμογεννήτριες και ηλεκτρικά οχήματα. Αυτά τα υλικά βρίσκονται κυρίως στην Κίνα, η οποία ελέγχει περίπου το 80% της παγκόσμιας παραγωγής. Άλλα σημαντικά κοιτάσματα εντοπίζονται στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ, ενώ η Ευρώπη και η Ιαπωνία προσπαθούν να αναπτύξουν τις δικές τους εναλλακτικές πηγές και να επεξεργάζονται παλιά υλικά για επαναχρησιμοποίηση.
- Λίθιο:
- Το λίθιο είναι κεντρικό για τις μπαταρίες ιόντων λιθίου, οι οποίες χρησιμοποιούνται σε ηλεκτρικά οχήματα και τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας. Τα μεγαλύτερα κοιτάσματα εντοπίζονται στο τρίγωνο λιθίου της Νότιας Αμερικής (Χιλή, Αργεντινή, Βολιβία), καθώς και στην Αυστραλία. Καθώς η ζήτηση για ηλεκτρικά αυτοκίνητα αυξάνεται, ο ανταγωνισμός για την πρόσβαση σε αυτά τα αποθέματα εντείνεται, με χώρες όπως η Κίνα να επενδύουν σε εξορύξεις στη Νότια Αμερική για να διασφαλίσουν τη διαρκή τροφοδοσία τους.
- Φώσφορος:
- Ο φώσφορος είναι απαραίτητος για την παραγωγή λιπασμάτων και άρα για την παγκόσμια γεωργία. Το Μαρόκο κατέχει περίπου το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων φωσφόρου. Αυτή η συγκέντρωση ελέγχου έχει προκαλέσει ανησυχία για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, καθώς ο φώσφορος δεν είναι ανακυκλώσιμος, και τα αποθέματα σε άλλες χώρες εξαντλούνται.
- Λευκόχρυσος και Πλατίνα (PGEs):
- Οι πλατινοειδείς ομάδες στοιχείων είναι πολύτιμες για καταλύτες αυτοκινήτων, τεχνολογίες υδρογόνου και άλλες βιομηχανικές χρήσεις. Η Νότια Αφρική και η Ρωσία είναι οι δύο κύριες παραγωγοί χώρες, γεγονός που τους δίνει σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα στην αγορά αυτών των μετάλλων.
- Ουράνιο:
- Το ουράνιο, το οποίο είναι το κεντρικό καύσιμο για τα πυρηνικά εργοστάσια, παράγεται κυρίως σε χώρες όπως το Καζακστάν, ο Καναδάς και η Αυστραλία. Η πυρηνική ενέργεια παίζει καθοριστικό ρόλο στην ενεργειακή ασφάλεια πολλών χωρών, και οι εντάσεις γύρω από τη διαχείριση των αποθεμάτων ουρανίου είναι υπαρκτές.
Γεωπολιτικές Εξελίξεις και Επιπτώσεις
Η ανισότητα στην κατανομή των φυσικών πόρων δημιουργεί αλυσίδες εξάρτησης που διαμορφώνουν τις διεθνείς σχέσεις. Η Κίνα έχει επενδύσει σημαντικά στην εξασφάλιση και έλεγχο στρατηγικών πόρων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις επενδύσεις στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Η Κίνα, πέρα από την παραγωγή σπάνιων γαιών, επεκτείνει τις δραστηριότητές της σε κρίσιμους τομείς όπως η παραγωγή λιθίου, με στόχο τη στρατηγική της αυτοδυναμία στον τομέα της τεχνολογίας και της βιομηχανίας.
Οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιλαμβάνονται τους κινδύνους από την εξάρτηση από την Κίνα και επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού. Η πρόσφατη πράξη για κρίσιμες πρώτες ύλες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποσκοπεί στη μείωση αυτής της εξάρτησης, με στρατηγικές επενδύσεις σε εναλλακτικές πηγές πόρων, κυρίως μέσω της ανακύκλωσης και της ανάπτυξης ορυχείων στην Ευρώπη.
Περιοχές Αυξημένου Κινδύνου
- Νότια Κινεζική Θάλασσα:
- Η Νότια Κινεζική Θάλασσα είναι πλούσια σε υποθαλάσσιους πόρους, όπως πετρέλαιο και φυσικό αέριο, και αποτελεί μια από τις πιο στρατηγικές θαλάσσιες ζώνες. Η Κίνα διεκδικεί το μεγαλύτερο μέρος αυτής της περιοχής, προκαλώντας εντάσεις με τις γειτονικές χώρες όπως το Βιετνάμ, οι Φιλιππίνες και η Μαλαισία. Η παρουσία των ΗΠΑ στην περιοχή και η υποστήριξή τους προς τους συμμάχους τους καθιστούν αυτήν την περιοχή εν δυνάμει επικίνδυνη για σοβαρές συγκρούσεις.
- Αφρική:
- Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, το οποίο είναι απαραίτητο για τις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων και ηλεκτρονικών συσκευών. Ωστόσο, η περιοχή πλήττεται από χρόνια πολιτική αστάθεια και συγκρούσεις, γεγονός που αυξάνει τον κίνδυνο διακοπών στην εφοδιαστική αλυσίδα. Οι μεγάλες δυνάμεις, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, επενδύουν σημαντικά σε αυτήν την περιοχή για να διασφαλίσουν τον έλεγχο των πόρων.
- Αρκτική:
- Καθώς η κλιματική αλλαγή λιώνει τους πάγους της Αρκτικής, ανοίγονται νέες οδοί και κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου και μετάλλων. Η Ρωσία διεκδικεί μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων, ενώ χώρες όπως ο Καναδάς, οι ΗΠΑ και η Νορβηγία αναζητούν τον έλεγχο τους. Η Αρκτική έχει γίνει πεδίο αυξανόμενου ανταγωνισμού, με τη Ρωσία να ενισχύει τη στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή.
- Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία:
- Αν και η περιοχή αυτή είναι γνωστή για τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί η σημασία της Κεντρικής Ασίας και του Καζακστάν για το ουράνιο. Οι εντάσεις σε αυτές τις περιοχές παραμένουν υψηλές, κυρίως λόγω του γεωστρατηγικού τους ενδιαφέροντος για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης και της Ασίας
- Η Ανατολική Μεσόγειος έχει αποκτήσει γεωπολιτική σημασία τα τελευταία χρόνια λόγω των σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν ανακαλυφθεί σε χώρες όπως η Κύπρος, το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Ελλάδα. Αυτά τα κοιτάσματα προσφέρουν νέες ενεργειακές πηγές για την Ευρώπη και άλλες αγορές, μειώνοντας την εξάρτηση από τη Ρωσία Ωστόσο, η περιοχή χαρακτηρίζεται από γεωπολιτικές εντάσεις, κυρίως μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων, λόγω των αλληλεπικαλυπτόμενων διεκδικήσεων θαλάσσιων ζωνών. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τις συμφωνίες που έχουν γίνει για τις ΑΟΖ στην περιοχή και προβαίνει σε γεωτρήσεις σε αμφισβητούμενες περιοχές, προκαλώντας αντιπαραθέσεις και δημιουργώντας κινδύνους για εντάσεις, ακόμη και στρατιωτικές συγκρούσεις
Πηγές:
Locations of Deposits (mit.edu)
https://ec.europa.eu/growth/sectors/raw-materials/specific-interest/critical_en